Proslava jezičke različitosti

Ljudsko stanje

Naša planeta ima 7 milijardi ljudi koji zbore između 6000 i 7000 različitih jezika. Nekoliko jezika, kao što su engleski i kantonski, zbore stotine miliona govornika, ali većinu govori samo par hiljada, ili mali broj govornika. Zapravo, 96% svjetskih jezika govori samo 4% stanovništva. Evropljani često smatraju da njihov kontinent ima izuzetan broj jezika, posebno kad se uporedi sa Severnom Amerikom ili Australijom. Ipak, samo 3% svjetskih jezika, oko 225, autothtoni su u Evropi. Većina svjetskih jezika zbori se u velikom prostoru na obje strane Ekvatora- u jugoistočnoj Aziji, Indiji, Africi i Južnoj Americi.

Puno Evropljana možda misli da je jednojezični način života norma. Ali između polovine i dvije trećine svjetskog stanovništva je dvojezično u određenoj mjeri, a značajan broj je višejezičan. Višejezičnost je mnogo više normalno stanje ljudskog roda nego jednojezičnost. Različitost jezika i kultura, kao što je slučaj sa biodiverzitetom, sve više je viđena kao dobra i prelijepa stvar sama po sebi. Svaki jezik ima svoj pogled na svijet i proizvod je svoje partikularne istorije. Svi jezici imaju svoj individualni identitet i vrijednost, i svi su podjednako adekvatni kao načini za izražavanje za ljude koji ih koriste. Znamo iz poređenja stopa po kojima đeca uče da zbore da ni jedan jezik suštinski nije teži od bilo kog drugog jezika.

Struktura jezika

Jezik je proizvoljni sistem zvukova i simbola koji grupa ljudi koristi u puno svrha, najprije da njeni članovi komuniciraju među sobom, da izraze kulturni identitet, da sprovedu društvene veze i da pruže izvor oduševljenja (na primjer, u književnosti). Jezici se među sobom razlikuju po zvukovima, gramatici, rječniku, i obrascima govora. Ali svi jezici su izuzetno kompleksni entiteti. Jezici se razlikuju po broju samoglasnika i suglasnika, od manje od tuceta to preko stotinu. Evropski jezici uglavnom imaju inventare srednjeg opsega- od oko 25 takvih zvukova (npr. španski) do preko 60 (npr. irski). Alfabeti odražavaju ove zvukove sa različitim stepenima tačnosti: neki alfabeti (npr. velški) veoma pravilno simbolišu zvukove; drugi (npr. engleski) su veoma nepravilni. Što se gramatike tiče, svaki jezik sadrži nekoliko hiljada tačaka tvorbe riječi i konstrukcije rečenica.

Svaki jezik ima ogroman vokabular na raspolaganju da zadovolji potrebe svojih korisnika- u slučaju evropskih jezika, gde je naučni i tehnički vokabular vrlo obiman, dolazimo do broja od nekoliko stotina hiljada riječi i izraza. Individualni govornici znaju i koriste samo djelić ukupnog vokabulara jednog jezika. Riječi koje obrazovani ljudi koriste- njihov aktivni vokabular- dostiže i 50,000 riječi; riječi koje znaju a ne koriste- njihov pasivni vokabular- nešto je veči. U svakodnevnoj konverzaciji, ljudi često koriste mali broj riječi, ali sa velikom učestalošću. Procijenjuje se da jedna osoba već do 21. godine života izgovori 50 miliona riječi. Živi jezici i kulture se konstanto mijenjaju. Ljudi utiču jedni na druge time kako zbore i pišu. Novi mediji, kao što je internet, daju jezicima svježu priliku da rastu. Jezici su stalno u kontaktu jedni sa drugima, i utiču jedni na druge na puno načina, posebno pozajmicom riječi. Engleski je, na primjer, tokom vijekova pozajmljivao iz preko 350 jezika, a svi evropski jezici trenutno pozajmljuju puno riječi iz engleskog.

Usvajanje jezika

Zadatak učenja maternjeg jezika suštinski ispunimo u prvih pet godina života, iako se određena svojstva jezika (kao što je usvajanje vokabulara) nastajvljaju unedogled. Jezik se razvija u nekoliko faza. Tokom prve godine, bebe prave širok raspon vokalizacija, iz kojih se javljaju ritam i obrasci intonacije, pa onda samoglasnici i suglasnici. Oko prve godine, izgovaraju se prve razumljive riječi. Tokom druge godine, slijede kombinacije od dvije riječi, idući polako ka kombinacijama od tri i četiri riječi. Trogodišnjaci i četvorogodišnjaci koriste sve duže i kompleksne rečenice. Vokabular raste od nekih 50 aktivnih riječi do nekoliko hiljada do pete godine. Maternji jezik se često opisuje kao prvi naučeni ili primarni jezik pojedinca. Ovo je jezik koji ljudi najbolje znaju, koga najviše koriste, ili jezik sa kojim se najbliže identifikuju. Kod nekih bilingvalnih ljudi, dva jezika su naučena tako blizu jedan drugom da je nemoguće da se napravi izbor, u smislu „prvog“ ili „drugog“ jezika. Sa većinom bilingvalnih govornika, doduše, razlika postane jasnija, kad krenu da uče drugi ili treći jezik u školi ili kasnije u životu.

Apsolutno ne postoji granica u godinama, posle koje je nemoguće naučiti drugi jezik. Dvojezičnost je kompleksan fenomen. Rasprostranjen je mit da bilingvalna osoba ima dva podjednako razvijena jezika; u stvari, bilingvalni ljudi rijetko prikazuju ravnotežu između svoja dva jezika. Još jedan mit je da su svi bilingvalni ljudi jednaki u svojim sposobnostima; u stvarnosti postoji mnogo vrsta bilingvalizma. Neki zvuče kao maternji govornici u oba jezika; drugi imaju jak strani akcenat u jednom. Neki mogu dobro da čitaju na oba jezika; ostali samo na jednom. Neki bi radije pisali na jednom jeziku, ali mogu samo da zbore na drugom. Bilingvalizam donosi puno koristi. Biti bilingvalan može da poveća tvoje šanse da uspješno učiš druge jezike. Na neki način, učenje trećeg jezika je olakšano učenjem drugog. Bilingvalni ljudi takođe imaju prednosti u razmišljanju: postoje dokazi da napreduju brže od jednojezičnih ljudi u određenim dijelovima ranog kognitivnog razvoja i da su na puno načina kreativniji u svojim jezičkim vještinama. Bilingvalni ljudi imaju veliku prednost jer su sposobni da komuniciraju sa širim brojem ljudi. Kako bilingvalni ljudi imaju priliku da intimno iskuse dvije ili više kultura, njihova sposobnost može dovesti do veće senzibilnosti u komunikaciji i spremnosti da prebrode kulturne barijere i da grade mostove kulture. Takođe, postoje i važna praktična pitanja: bilingvalni ljudi imaju potencijalnu ekonomsku prednost jer im je dostupan veći broj poslova. Isto tako, sve više je prihvaćeno da višejezične kompanije imaju konkurentnu prednost nad jednojezičnim.

jezičke porodice

Jezici su u srodstvu jedni sa drugima kao članovi porodice. Većina jezika Evrope može da se grupiše zajedno, zbog svog zajedničkog porijekla, kao jedinstvena, velika indoevropska porodica jezika. Porodice u Evropi sa najviše jezika članova i govornika su germanska, romanska i slovenska.

Germanska porodica jezika ima sjevernu granu sa danskim, norveški, švedskim, islandskim i farskim, kao i zapadnu granu sa njemačkim, holandskim, frizijskim, engleskim, jidišom kao članovima.

Romanska porodica jezika kao članove ima rumunski, talijanski, korzički, španski, portugalski, katalonski, okcitanski, francuski, romanš, ladino i sardijski.

Slovenskoj porodici jezika pripadaju jezici kao što su ruski, ukrajinski, bjeloruski, poljski, lužičko-srpski, češki, slovački, slovenački, srpski, hrvatski, makedonski i bugarski. 

U keltskoj porodici nalaze se irski, škotsko-galski, velški i bretonski, sa pokretima oživljenja za korniški i manks. Baltičkoj porodici pripadaju latvijski i litvanski. Odvojene porodice sa po samo jednim članom su grčki, albanski i jermenski. Baskijski je izuzetan slučaj, jer ne pripada indoevropskoj porodici i njegovo porijeklo je nepoznato.

Ostale porodice jezika takođe imaju članove u Evropi. Na sjeveru nalazimo uralske jezike: finski, estonski, mađarski, nekoliko sami jezika, kao i druge male jezike na sjeveru Ruske Federacije kao što su ingrijski ili karelijski. Na jugoistoku nalazimo predstavnike altajske porodice jezika, posebno turski i azerbejdžanski. Kavkaska porodica se govori na relativno malom i kompaktnom području između Crnog i Kaspijskog mora, a sastoji se od oko 40 članova, među kojima su gruzijski i abhaski. Afro-azijska porodica uključuje malteški, hebrejski i berberski. Svi ovi jezici koriste mali broj abecednih pisama. Većina jezika koristi rimski ili latinski alfabet. Ruski i još neki slovenski jezici koriste ćirilicu. Grčki, jidiš, jermenski i gruzijski imaju svoja jedinstvena pisma. Neevropski jezici koji se koriste širom evropske teritorije su arapski, kineski i hindu, svaki sa svojim sistemom pisanja.

jezici Evrope

Procijene se razlikuju, ali govori se oko 225 autohtonih jezika. Pet jezika koji govori najviše ljudi u Evropi, po broju maternjih govornika, su ruski, njemački, engleski, francuski i talijanski. Ali većina evropskih zemalja funkcioniše rutinski na nekoliko jezika. Izuzeci su male države kao Lihtenštajn i Sveta stolica (Vatikan), ali čak i na ovim mestima nalazimo značajnu primenu drugih jezika.  49 zemalja članica Evropske kulturne konvencije imaju 41 zvanični ili nacionalni jezik i mnoge dodeljuju poseban status drugim jezicima. Većina zemalja ima nekoliko manjinskih ili regionalnih jezika koji se tradicionalno govore. Ruska Federacija ima najveći broj jezika koji se govori na njenoj teritoriji; njihov broj varira od 130 do 200 zavisno od kriterijuma.

Neki regionalni i manjinski jezici su dobili zvanični status, na primjer, baskijski, katalonski i galijski u španskim regijama gde se govore. Velški ima zaštićena prava u Ujedinjenom Kraljevstvu, kao i frizijski u Holandiji i sami jezici u Norveškoj, Švedskoj i Finskoj. Pod uticajem dolaska migranata i izbjeglica iz čitavog svijeta, Evropa je postala sve više višejezična. U Londonu se, na primjer, govori više od 300 jezika kao maternjih. U većini drugih većih gradova, pogotovu u Zapadnoj Evropi, đeca školskog uzrasta govore 100-200 jezika kao maternjih. Najviše zastupljeni jezici su arapski, berberski turski, kurdski, hindu, pundžabi i kineski. Međutim, mnogo ovih jezika govore manjine i njihova budućnost je u opasnosti. Dnevne, neformalne, oralne interakcije između roditelja i đece su od krucijalnog značaja za preživljavanje jezika. Eksperti su procijenili da će u ovom vijeku barem polovina svjetskih jezika, a možda i više, izumrijeti. U roku od dvije generacije svi tragovi jezika mogu nestati ako đeca ne rastu sa njim. Razlozi za odustajanje od jezika su višestruki, i ujljučuju fizičko uništavanje (kroz klimatksu krizu i bolesti) jedne zajednice i njenog staništa, aktivni antagonizam političkih grupa, i -najčešći razlog- ekonomska i kulturna dominacija moćnijih i prestižnijih jezika. Ali koji god bio razlog, rezultat je isti: ljudski rod gubi jedinstveni resurs.

Kroz rad Savjeta Evrope, dva važna međunarodna instrumenta su stupila na stnagu 1998. Evropska povelja o regionalnim i manjinskim jezicima je na snazi u 25* zemalja članica; Okvirna konvencija o zaštiti nacionalnih manjina koja uključuje neke odredbe o manjinskim jezicima, na snazi je u 39* zemalja članica (*ratifikovano zaključno sa 2010.). Ovi sporazumi su važni da bi se zaštitilo i promovisalo lingvističko blago Evrope. Na početku 21. vijeka, svi evropski državljani živeli su u višejezičnom okruženju. U svakodnevnom životu, građani su se susretali sa puno različitih jezika, na primjer u autobusu ili u vozu, preko TV-a, radija ili novina, ili sastojaka u proizvodu u supermarketu. Postoji potreba da se poveća znanje i razumijevanje različitosti jezika Evrope i faktora koji utiču na njihovo održanje i rast. Postoji potreba da se stvori interesovanje i radoznalost za jezike. Postoji potreba da se pojača jezička tolerancija unutar i između nacija. Ovo su samo neki od ciljeva Evropske godine jezika 2001, koju su organizovali Savjet Evrope i Evropska Unija. Uoči događaja koji je zatvorio Godinu jezika, Komitet ministara Savjeta Evrope je odlučio da objavi da će se Evropski dan jezika slaviti 26. septembra svake godine, sa sličnim ciljevima.