Στοιχεία για τις νοηματικές γλώσσες

Η λέξη «κωφός» μερικές φορές γράφεται με κεφαλαίο το πρώτο γράμμα και άλλες με μικρό. Υπάρχει κάποιος ειδικός λόγος γι’ αυτό;

Στο πεδίο των Σπουδών για Κωφούς, η χρήση του κεφαλαίου «Κ» υποδηλώνει την ιδιότητα μέλους της κοινότητας των Κωφών και τη χρήση μιας γηγενούς νοηματικής γλώσσας σαν βασική ή προτιμώμενη γλώσσα. Η χρήση του μικρού γράμματος «κ» στη λέξη «κωφός» αναφέρεται σε ανθρώπους που αντιμετωπίζουν, σύμφωνα με την ιατρική, απώλεια ακοής, αλλά δεν θεωρούν τους εαυτούς τους ότι ανήκουν σε μια κοινότητα Κωφών, και μπορεί να μη χρησιμοποιούν μια γηγενή νοηματική γλώσσα (βλέπε «Νοηματικές Γλώσσες στην Εκπαίδευση στην Ευρώπη – μια πρώτη εξερεύνηση» Lorraine Leeson, Δουβλίνο. Συμβούλιο της Ευρώπης, 2006)

Όλοι οι χρήστες νοηματικών γλωσσών είναι κωφοί ή δυσκολεύονται να ακούσουν;

Όχι. Τα παιδιά Κωφών ατόμων, επίσης, συχνά μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν τη νοηματική γλώσσα. Η γηγενής νοηματική γλώσσα των γονιών τους είναι η πρώτη τους γλώσσα, πριν μιλήσουν οποιαδήποτε άλλη. Επιπρόσθετα, οι γονείς και τα αδέλφια Κωφών παιδιών μαθαίνουν πώς να χρησιμοποιούν τη νοηματική γλώσσα για να διευκολύνεται η επικοινωνία. Υπάρχει, επίσης, ένας αριθμός ατόμων που μαθαίνουν τη νοηματική γλώσσα στον ελεύθερό τους χρόνο, γιατί έχουν φίλους είτε θέλουν να γίνουν διερμηνείς, είτε απλά γιατί ενδιαφέρονται να μάθουν τη γλώσσα.

Υπάρχει μια παγκόσμια νοηματική γλώσσα;

Όχι, δεν υπάρχει. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές και, στην πραγματικότητα, περισσότερες από μια νοηματικές γλώσσες σε μια χώρα, όπως ακριβώς συμβαίνει με τις προφορικές γλώσσες. Για παράδειγμα, υπάρχουν δυο νοηματικές γλώσσες στο Βέλγιο (η Γαλλική - Βελγική Νοηματική Γλώσσα και η Φλαμανδική Νοηματική Γλώσσα) ή στην Ισπανία (η Ισπανική Νοηματική Γλώσσα και Καταλανική Νοηματική Γλώσσα). Ακόμη, υπάρχουν διαφορετικές νοηματικές γλώσσες σε χώρες που έχουν την ίδια προφορική γλώσσα, όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Ιρλανδία. Αυτό οφείλεται σε ιστορικές εξελίξεις που είναι διαφορετικές από αυτές που κάποιος βιώνει στις προφορικές γλώσσες.

Υπάρχουν «οικογένειες» μεταξύ των νοηματικών γλωσσών (όπως στις προφορικές γλώσσες – τη Λατινογενή ή την Σλαβική, για παράδειγμα), που θα επέτρεπαν αλληλοκατανόηση;

Ναι, υπάρχουν γλωσσικές οικογένειες μεταξύ των νοηματικών γλωσσών. Για παράδειγμα, η Αυστριακή Νοηματική Γλώσσα ή η Ολλανδική Νοηματική Γλώσσα πιο εύκολα κατανοούνται από κάποιο που γνωρίζει τη Γερμανική Νοηματική Γλώσσα παρά από κάποιο που γνωρίζει την Ιταλική Νοηματική Γλώσσα. Αντίθετα, η Βρετανική Νοηματική Γλώσσα είναι πολύ διαφορετική από οποιαδήποτε άλλη Ευρωπαϊκή νοηματική γλώσσα και σχετίζεται μόνο με την Αυστραλιανή Νοηματική Γλώσσα.

Υπάρχει κάποιο διεθνές πρότυπο νοηματικής γλώσσας, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια «κοινή γλώσσα συνεννόησης»;

Υπάρχει ένα διεθνές σύστημα επικοινωνίας που συχνά ονομάζεται Διεθνές Σύμβολο (ΔΣ). Χρησιμοποιείται τακτικά σε διεθνή συνέδρια και συναντήσεις με συμμετέχοντες που δεν χρησιμοποιούν κοινή νοηματική γλώσσα. Αυτή η βοηθητική γλώσσα χρησιμοποιείται πράγματι ως κοινή γλώσσα συννεννόησης μεταξύ των χρηστών της νοηματικής γλώσσας από διαφορετικές χώρες, καθώς, επίσης, και σε αυθόρμητους διαλόγους. Όμως, δεν μπορεί να συγκριθεί με την Εσπεράντο, διότι το ΔΣ δεν αποτελεί μια πραγματική γλώσσα. Δεν διαθέτει σταθερή γραμματική ή λεξιλόγιο και στηρίζεται, κυρίως, σε χειρονομίες, που σημαίνουν κάτι μόνο για εκείνο το συγκεκριμένο πλαίσιο, ενώ χρησιμοποιεί λεξιλόγιο από τη γηγενή γλώσσα αυτού που μιλά. Αυτό σημαίνει ότι τα σύμβολα διευκρινίζονται και συχνά χρησιμοποιούνται περισσότερα από ένα για να περιγράψουν μια έννοια, ώστε να εξασφαλιστεί η κατανόηση.

Οι νοηματικές γλώσσες είναι απλά μια αναπαράσταση προφορικών / γραπτών λέξεων;

Όχι. Είναι πλήρως αυτόνομες γλώσσες με τη δική τους γραμματική και σύνταξη. Όπως ακριβώς και με τις άλλες γλώσσες, υπάρχουν ιδιωματισμοί που δύσκολα μεταφράζονται και ορισμένες λέξεις/ σύμβολα που δεν έχουν ακριβή μετάφραση σε άλλη (νοηματική) γλώσσα.

Υπάρχει τυποποιημένη φόρμα συμβόλων για κάθε γλώσσα και, όπως στις παραλλαγές των προφορικών γλωσσών, υπάρχουν διαφορετικές «διάλεκτοι»;

Έγιναν προσπάθειες για την ενιαιοποίηση των νοηματικών γλωσσών σε όλη την Ευρώπη. Όπως και με τις προφορικές γλώσσες, αυτές οι προσπάθειες δεν πέτυχαν και υπάρχουν ακόμη διάλεκτοι. Αυτό, επίσης, οφείλεται στα σχολεία Κωφών που βρίσκονται σε διάφορα μέρη της χώρας, χρησιμοποιώντας συγκεκριμένα σύμβολα που τα παιδιά ακολούθως διαδίδουν. Συχνά τα σύμβολα για τις μέρες της εβδομάδας και τους μήνες διαφέρουν, όπως και τα σύμβολα για τα χρώματα.

Πόσα άτομα χρησιμοποιούν νοηματικές γλώσσες μεταξύ των κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης;

Αυτό είναι μια δύσκολη ερώτηση. Κανένα κράτος μέλος δεν είναι σε θέση να παρέχει αξιόπιστα στατιστικά στοιχεία. Εκτιμάται ότι ο αριθμός των κωφών που χρησιμοποιούν την νοηματική γλώσσα φτάνει τους 750.000 στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κατά μέσον όρο, το ποσοστό των Κωφών που χρησιμοποιούν νοηματική γλώσσα φτάνει περίπου το 0,1% του συνολικού πληθυσμού σε οποιαδήποτε χώρα. Αυτό το ποσοστό δεν περιλαμβάνει άτομα που μαθαίνουν μια νοηματική γλώσσα σαν δεύτερη γλώσσα ή τα παιδιά Κωφών γονιών ή τα άλλα μέλη της οικογένειας. Στη Φινλανδία, για παράδειγμα, υπολογίζεται ότι ο αριθμός των χρηστών νοηματικής γλώσσας είναι 5.000 , στη Γαλλία 100.000 και τη Ρουμανία 20 – 30.000.

Σχετίζονται οι νοηματικές γλώσσες με το Κοινό Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς για τις Γλώσσες: Μάθηση, Διδασκαλία, Αξιολόγηση (ΚΕΠΑ) του Συμβουλίου της Ευρώπης που χρησιμοποιείται σε πάνω από 35 χώρες;

Το Υπουργείο Παιδείας της Γαλλίας ετοίμασε μια προσαρμογή μερικών τμημάτων του ΚΕΠΑ (Γαλλική μετάφραση) για τη Γαλλική Νοηματική Γλώσσα, ειδικότερα των κοινών επιπέδων αναφοράς και δεικτών.

Υπάρχει τρόπος καταγραφής των νοηματικών γλωσσών;

Ναι, οι νοηματικές γλώσσες μπορούν να καταγραφούν με πολλούς τρόπους. Δεν υπάρχει τυποποιημένος τρόπος καταγραφής νοηματικών γλωσσών, αλλά γίνεται συχνά χρήση του Συστήματος Συμβολισμού του Αμβούργου (HamNoSys), που χρησιμοποιεί συγκεκριμένα σύμβολα για να περιγράψει τη θέση του χεριού και την κίνηση του συμβόλου. Ένα άλλο σύστημα που λειτουργεί με παρόμοιο τρόπο είναι το SignWriting. Επιπρόσθετα, είναι συνήθης η χρήση υποσημειώσεων, όπου τα σύμβολα μεταφράζονται σε κεφαλαία γράμματα που δείχνουν σημεία του προσώπου και πληροφορίες σχετικά με τη γραμματική πάνω από τη λέξη ή ως προθέματα. Για περισσότερες πληροφορίες παρακαλώ επισκεφθείτε: http://www.signwriting.org/, ή
http://assets.cambridge.org/97805216/37183/sample/9780521637183web.pdf ή (κεφάλαιο για τις «Συμβάσεις»), ή http://www.sign-lang.uni-hamburg.de/projects/hamnosys.html.

Πού θα μπορούσα να βρω περισσότερες πληροφορίες σχετικά με τις νοηματικές γλώσσες και πώς θα μπορούσα να μάθω μια;

Το καλύτερο είναι να επικοινωνήσετε με τον Σύνδεσμο Κωφών της χώρας σας για να μάθετε περισσότερα σχετικά με τη δυνατότητατα μαθημάτων νοηματικής γλώσσας και την εθνική νοηματική γλώσσα. Θα βρείτε πληροφορίες στο Διαδίκτυο για όλους τους Συνδέσμους Κωφών της ΕΕ στην ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης Κωφών: http://eud.eu/EUD_Members-i-159.html (χάρτης). Θα βρείτε, επίσης, περισσότερες πληροφορίες στην Ιστοσελίδα της Παγκόσμιας Ομοσπονδίας Κωφών:

http://www.wfdeaf.org/members/ordinary-members/list-of-members

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε τον Mark Wheatley και την Annika Pabsch από την Ευρωπαϊκή Ένωση Κωφών (EUD - www.eud.eu) για την ουσιαστική συνεισφορά τους για την ετοιμασία αυτού του τμήματος.