Ffeithiau am iaith arwyddion

Ym maes Astudiaethau Byddar, mae defnyddio priflythyren yn y gair 'Byddar' yn dynodi aelodaeth o gymuned Fyddar, a defnydd o iaith arwyddion frodorol fel prif iaith neu iaith o ddewis. Mae defnyddio llythyren gyntaf fach yn y gair 'byddar' yn cyfeirio at bobl sy'n colli eu clyw yn feddygol, ond nad ydyn nhw'n ystyried eu hunain yn aelod o'r gymuned Fyddar, ac nad ydyn nhw o bosib yn defnyddio iaith arwyddion frodorol. (gweler “Signed Languages in Education in Europe – a preliminary exploration”, Lorraine LEESON, Dulyn. Cyngor Ewrop. 2006)

Nac ydyn. Mae plant pobl fyddar hefyd yn dysgu sut i ddefnyddio iaith arwyddion yn aml; iaith arwyddion frodorol eu rhieni bydd eu hiaith gyntaf, cyn unrhyw ieithoedd llafar. Yn ogystal, mae rhieni a brodyr a chwiorydd plant Byddar yn dysgu sut i ddefnyddio iaith arwyddion er mwyn hwyluso cyfathrebu. Mae llawer o bobl hefyd yn dysgu iaith arwyddion yn eu hamser hamdden gan fod ganddyn nhw ffrind Byddar, gan eu bod eisiau dod yn gyfieithwyr, neu gan fod diddordeb ganddyn nhw yn yr iaith.

Nac oes. Mae llawer o amrywiaethau, ac weithiau mae mwy nag un iaith arwyddion mewn un wlad, fel ieithoedd llafar. Er enghraifft, mae dwy iaith arwyddion yng Ngwlad Belg (Iaith Arwyddion Ffrangeg Belgeg ac Iaith Arwyddion Fflemineg), neu yn Sbaen (Iaith Arwyddion Sbaeneg a Iaith Arwyddion Catalaneg). Hefyd, mae iaith arwyddion wahanol mewn gwledydd sydd â'r un iaith lafar, fel gwledydd Prydain ac Iwerddon. Mae hyn oherwydd datblygiadau hanesyddol sy'n wahanol i'r rhai a brofwyd mewn ieithoedd a siaredir.

Oes, mae teuluoedd iaith oddi mewn ieithoedd arwyddion. Er enghraifft, mae Iaith Arwyddion Awstreg neu Iaith Arwyddion Iseldireg yn haws eu deall gan rywun sy'n defnyddio Iaith Arwyddion Almaeneg na rhywun sy'n defnyddio Iaith Arwyddion Eidaleg. I'r gwrthwyneb i hyn, mae Iaith Arwyddion Prydain yn wahanol iawn i bob iaith arwyddion yn Ewrop, ac i Iaith Arwyddion Awstralia yn unig mae hi'n perthyn.

Mae system gyfathrebu ryngwladol a gaiff ei galw'n Iaith Arwyddion Ryngwladol. Caiff ei defnyddio'n aml mewn cynadleddau rhyngwladol a mewn cyfarfodydd gyda chyfranogwyr nad ydyn nhw'n rhannu un iaith arwyddion gyffredin. Caiff yr iaith gynorthwyol hon ei defnyddio fel lingua franca ymhlith defnyddwyr iaith arwyddion o wahanol wledydd, a mewn sgyrsiau ar hap. Fodd bynnag, ni ellir ei chymharu ag Esperanto, gan nad yw'r Iaith Arwyddion Ryngwladol yn iaith o'r fath. Nid oes ganddi ramadeg na geirfa sefydlog, ac mae'n dibynnu'n helaeth ar ystumiau, sydd ond ag ystyr yn y cyd-destun penodol hwnnw, ac mae'n defnyddio geirfa o iaith frodorol yr unigolyn hwnnw. Mae hyn yn golygu y caiff yr arwyddion eu gwneud yn glir, ac yn aml defnyddir mwy nag un arwydd i ddisgrifio cysyniad er mwyn sicrhau dealltwriaeth.