Հաճախակի տրվող հարցեր համրերի/ժեստերի լեզվի վերաբերյալ

01

«Խուլ» բառը գրվում է երբեմն մեծատառ, երբեմն փոքրատառ: Կա՞ արդյոք դրա համար հստակ հիմնավորում:

Խուլերի մասին ուսումնասիրությունների համաձայն՝ «Խուլ» բառի մեծատառ Խ-ն վերաբերում է չլսողների խմբին պատկանելուն և համրերի բնիկ լեզուն որպես նախնական կամ գերադասելի լեզու օգտագործելուն: «Խուլ» բառի մեջ փոքրատառ «խ»-ն վերաբերում է մարդկանց, որոնք ըստ բժշկական ախտորոշման կորցրել են լսողությունը, սակայն նրանք չեն համարվում խուլերի միության անդամ, և որոնք չեն կարող օգտագործել խուլ ու համրերի բնիկ լեզուն (տե՛ս «Կրթության մեջ համրերի լեզուները Եվրոպայում, նախնական հետազոտություն», Լորեին Լեսսոն, Դուբլին, Եվրախորհուրդ, 2006):

02

Խուլ ու համրերի լեզու օգտագործողները բոլորը խուլ ու հա՞մր են:

Ոչ: Հաճախ խուլ ու համր մարդկանց երեխաները նույնպես կարող են սովորել նշաններով խոսել: Նախքան խոսել սովորելն իրենց առաջին լեզուն իրենց ծնողների խուլ ու համրերի լեզուն է: Բացի դա, խուլ երեխաների խուլ ծնողները, քույրերն ու եղբայրները նշաններով խոսել են սովորում, որպեսզի հեշտացնեն հաղորդակցությունը: Շատերն էլ ազատ ժամանակ սովորում են խուլերի լեզուն, որովհետև ունեն խուլ ընկերներ կամ ուզում են թարգմանիչ դառնալ կամ էլ պարզապես հետաքրքրված են այդ լեզվով:

03

Աշխարհով մեկ գոյություն ունի՞ խուլ ու համրերի միայն մեկ լեզու:
Ոչ: Կան բազում տարբերակներ, և մեկ երկրում կարող է լինել մի քանի խուլ ու համրերի լեզու, ինչպես և բանավոր լեզուների համար: Օրինակ, Բելգիայում կա խուլ ու համրերի երկու լեզու (ֆրանսերեն – բելգերեն և ֆլամանդերեն խուլ ու համրերի լեզուները), կամ Իսպանիայում (իսպաներեն և կատալաներեն խուլ ու համրերի լեզու): Բացի այդ, կան տարբեր նշանների լեզուներ այն երկրներում, որտեղ խոսում են նույն լեզվով, ինչպես Միացյալ Թագավորություննում և Իռլանդիայում: Դա կապված է պատմական զարգացման հետ, որը տարբերվում է խոսակցական/բանավոր լեզվի զարգացումից:

04

Նշանների լեզվում կա՞ն արդյոք «ընտանիքներ» (ինչպես բանավոր լեզուների համար սլավոնական կամ ռոմանական լեզուները), որոնք հնարավոր կդարձնեն փոխադարձ հասկացողությունը:
Այո, նշանների լեզուն ունի լեզվաընտանիքներ: Օրինակ, ավստրիական և հոլանդերեն նշանների լեզուն կարող է ավելի լավ հասկանալ գերմաներեն, քան իտալերեն նշանների լեզու իմացողը: Փոխարենը բրիտանական նշանների լեզուն տարբերվում է մնացած եվրոպական նշանների լեզուներից և մոտ է միայն ավստրալիական նշանների լեզվին:

05

Կա՞ նշանների լեզվի միջազգային որևէ ձև, որը կարող է համարվել որպես «լինգվա ֆրանկա»:

Կա հաղորդակցման միջազգային համակարգ՝ այսպես կոչված միջազգային նշաններ (ՄՆ)/միջազգային նշանների լեզու (ՄՆԼ): Այն սովորաբար օգտագործվում է միջազգային համաժողովների և քննարկումնների ժամանակ այն մասնակիցների հետ, որոնք միևնույն նշանների լեզվով չեն հաղորդակցվում: Իսկապես, այս օժանդակող լեզուն տարբեր երկրների խուլ ու համրերի համար ծառայում է որպեր «լինգվա ֆրանկա», անգամ համպատրաստի զրույցներում: Սակայն այն չպերք է համեմատել էսպերանտոյի հետ, քանի որ ՄՆ-ն որպես այդպիսին լեզու չէ: Այն չունի հստակ  քերականություն կամ բառապաշար և հիմնականում հիմնվում է նշանների/ժեստերի վրա, որոնք միայն տվյալ համատեքստում են արտահայտում իմաստ, և օգտագործվում է մայրենի լեզվի նշանների բառապաշարը: Դա նշանակում է, որ նշանները պարզեցված են, և հաճախ մեկից ավելի նշաններ են օգտագործվում որևէ հասկացողություն նկարագրելու և այսպիսով դրա ըմբռնումն ապահովելու համար:

06

Արդյո՞ք խուլ ու համրերի լեզուն պարզապես գրավոր և բանավոր բառերի ներկայացումն է:
Ոչ: Այն լիարժեք լեզու է իր ուրույն քերականությամբ և շարահյուսությամբ: Ինչպես այլ լեզուներում, այս դեպքում նույնպես կան արտահայտություններ և որոշ բառեր/նշաններ, որոնք դժվար է բառացիորեն թարգմանել ուրիշ (նշանների) լեզվում:

07

Գոյություն ունի՞ յուրաքանչյուր լեզվի համար նշանների լեզվի ստանդարտացված ձև, ինչպես բանավոր լեզուների դեպքում, և կա՞ն տարբեր բարբառներ:
Եվրոպայում փորձել են ստանդարտացնել նշանների լեզուն: Սակայն բանավոր խոսվող լեզուների դեպքում այս փորձերը հաջողությամբ չպսակվեցին, և հետևապես բարբառներն այնուամենայնիվ կան: Դա պայմանավորված է նաև տարբեր երկրամասերում համրերի դպրոցների առկայությամբ, որտեղ օգտագործվում են հատուկ նշաններ, որոնք այնուհետև երեխաները տարածում են: Հաճախ շաբաթվա օրերի, ամիսների, ինչպես նաև գույների նշանները տարբեր են:

08

Քանի՞ մարդ է օգտագործում համրերի լեզուն Եվրախորհրդի անդամ պետություններում:
Դա դժվար հարց է: Չկա հստակ վիճակագրություն յուրաքանչյուր անդամ պետության համար: Ըստ Եվրամիության գնահատման՝ համր/նշանների լեզվով խոսողների թիվը կազմում է 750.000: Միջին չափով ցանկացած երկրի ողջ բնակչության մոտ 0,1%-ն է խոսում նշանների լեզվով: Բացառություն են կազմում այն մարդիկ, ովքեր նշանների լեզուն սովորում են որպես երկրորդ լեզու, և համր ծնողներ ունեցող երեխաները կամ ընտանիքի այլ անդամները: Ֆինլանդիայում, օրինակ, համր/նշանների լեզվով խոսողների թիվը 5000 է, Ֆրանսիայում՝100.000 և Ռումինիայում՝ 20.000-30.000:

09

Նշանների լեզուն որևէ կերպ փոխկապակցված եղե՞լ է ԵԽ Լեզուների իմացության համաեվրոպական համակարգին (ԼԻՀՀ), որն առկա է մոտ 35 լեզվով:) 
Ֆրանսիայի կրթության նախարարությունը ԼԻՀՀ-ի ֆրանսերեն տարբերակի որոշ հատվածներ մշակել է ֆրանսերեն նշանների լեզվի համար, մասնավորապես՝ իմացության մակարդակներն ու չափորոշիչները:

10

Նշանների լեզուն տառադարձելու հնարավորություն կա՞:

Այո, համրերի լեզուն տարբեր կերպ կարելի է տառադարձել: Նշանների լեզվի համար տառադարձման չափանիշ չկա, սակայն հաճախ կիրառվում է Համբուրգի նշանագրության համակարգը (HamNoSys), որն օգտագործում է որոշակի նշաններ համրերի ձեռքերի շարժումը նկարագրելու համար: Մեկ այլ նման համակարգ է համրերի գիրը (SignWriting): Հաճախ օգտագործվում է նաև «ծանոթագրություն/մեկնաբանություն»-ը, որի միջոցով նշանները փոխակերպվում են մեծատառերի՝ ցույց տալով դեմքի նշանները և բառավերջի կամ նախածանցների վերաբերյալ տեղեկատվությունը:
Հավելյալ տեղեկության համար կարող եք այցելել՝ http://www.signwriting.org, http://assets.cambridge.org/97805216/37183/sample/9780521637183web.pdf (կոնվենցիաների վերաբերյալ բաժին), կամ http://www.sign-lang.uni-hamburg.de/projects/hamnosys.html:

11

Որտե՞ղ և ինչպե՞ս կարող եմ հավելյալ տեղեկություն ստանալ նշանների լեզվի մասին և ինչպե՞ս կարող եմ այդ լեզուներից մեկը սովորել:

Ամենալավ միջոցը ձեր երկրի համրերի միությանը դիմելն է, որպեսզի ավելի շատ տեղեկություն ստանաք համրերի լեզվի դասընթացների և ձեր երկրի համրերի լեզվի մասին: Եվրոմիության համրերի բոլոր միությունների վերաբերյալ տեղեկություն կարող եք գտնել համրերի Եվրամիության ինտերնետային կայքում (European Union of the Deaf, EUD). http://eud.eu/EUD_Members-i-159.html (քարտեզ): Ավելի շատ տեղեկություն կգտնեք նաև խուլերի համաշխարհային ֆեդերացիայի ինտերնետային կայքում՝ http://www.wfdeaf.org/members/ordinary-members/list-of-members:

Շնորհակալություն ենք հայտնում Մարկ Վիթլեյին և Անիկա Փաբշին (խուլերի եվրոպական միություն՝ EUD - www.eud.eu) այս բաժնում իրենց արժեքավոր օժանդակության համար: