Język migowy – często zadawane pytania

Słowo «niesłyszący» niekiedy pisane jest z małej, niekiedy zaś z dużej litery. Czy jest jakaś konkretna przyczyna takiego stanu rzeczy?

W dziedzinie Studiów nad Głuchotą użycie dużej litery w słowie “Niesłyszący” odnosi się do członkostwa społeczności Niesłyszących oraz do wykorzystania języka migowego jako języka podstawowego bądź preferowanego. Z kolei zastosowanie małej litery na początku słowa “niesłyszący” odnosi się do osób, u których lekarz stwierdził utratę słuchu, lecz które nie uważają się za członków społeczności osób Niesłyszących i które nie zawsze używają języka migowego jako języka ojczystego. (patrz opracowanie pt. “Języki migowe w systemie szkolnictwa w Europie – analiza wstępna”, Lorraine LEESON, Dublin. Rada Europy. 2006)

Czy języków migowych używają tylko osoby niesłyszące bądź niedosłyszące?

Nie. Dzieci ludzi Niesłyszących także często uczą się języka migowego; ojczysty język migowy ich rodziców będzie zatem ich pierwszym językiem, poprzedzającym wszelkie języki mówione. Dodatkowo, rodzice i rodzeństwo dzieci Niesłyszących uczą się języka migowego, aby umożliwić komunikowanie się z nimi. Jest też pewna grupa osób, które uczą się języka migowego w czasie wolnym, bo mają znajomych porozumiewających się za pomocą tego języka, chcą zostać tłumaczami bądź też po prostu język ten leży w sferze ich zainteresowań.

Czy istnieje jeden uniwersalny język migowy?

Nie istnieje jeden uniwersalny język migowy. Języki migowe występują w wielu odmianach, nawet w jednym kraju może istnieć więcej niż jeden język migowy, tak samo jak w przypadku języków mówionych. Przykładowo, w Belgii funkcjonują dwa języki migowe (wersja migowa belgijskiej odmiany francuskiego oraz wersja migowa języka flamandzkiego), podobnie jak w Hiszpanii (hiszpański i kataloński język migowy). Także w krajach, w których funkcjonuje tylko jeden język mówiony, potrafi występować kilka języków migowych, tak jak w przypadku Wielkiej Brytanii czy Irlandii. Wynika to z uwarunkowań historycznych, które różniły się od uwarunkowań wpływających na języki mówione.

Czy wśród języków migowych istnieją “rodziny języków” (tak jak ma to miejsce w przypadku języków mówionych - np. języków romańskich czy słowiańskich), które czyniłyby poszczególne języki wzajemnie kompatybilnymi?

Tak, wśród języków migowych istnieją rodziny języków. Przykładowo, austriacki język migowy czy też niderlandzki język migowy łatwiej jest zrozumieć osobie posługującej się niemieckim językiem migowym niż osobie znającej tylko włoską odmianę języka migowego. Natomiast brytyjski język migowy jest w wysokim stopniu odmienny od wszelkich innych europejskich języków migowych i ma związek tylko z australijską odmianą języka migowego.

Czy istnieje jakakolwiek międzynarodowa forma języka migowego, którą można byłoby określić mianem swoistej ‘lingua franca’?

Istnieje międzynarodowy system komunikowania się, często określany mianem międzynarodowego języka migowego (International Sign - IS). Jest on regularnie wykorzystywany podczas konferencji międzynarodowych oraz podczas spotkań, w których uczestniczą osoby nie porozumiewające się tą samą odmianą języka migowego. Ten pomocniczy język migowy jest w istocie stosowany jako swojego rodzaju ‘lingua franca’ wśród użytkowników języka migowego z różnych stron świata, także w ramach rozmowy o spontanicznym charakterze. Mimo to jednak IS nie może być porównywany z językiem esperanto, jako że nie jest on oddzielnym językiem. Nie posiada on stałych zasad gramatyki ani własnego zasobu leksykalnego i opiera się w znacznym stopniu na gestykulacji, która nabiera znaczenie w konkretnym kontekście, słownictwo zaś czerpie z języka ojczystego osoby wypowiadającej się. Oznacza to, że znaczenie poszczególnych gestów wymaga dodatkowych wyjaśnień; często na oznaczenie danej koncepcji używa się więcej niż jednego gestu, aby upewnić się, że adresat wypowiedzi prawidłowo zrozumie jej znaczenie.

Czy języki migowe stanowią tylko i wyłącznie odzwierciedlenie wypowiedzi ustnej bądź pisemnej?

Nie. Są one pełnoprawnymi językami, posiadającymi swoją własną gramatykę oraz składnię. Tak samo jak w przypadku innych języków, występują w nich trudne do przetłumaczenia idiomy oraz pewne słowa/znaki, dla których w innych językach (migowych) nie ma bezpośrednich odpowiedników.

Czy istnieje ustandaryzowana forma migania dla każdego języka migowego? Czy w ramach języków migowych istnieją różne dialekty, tak jak w przypadku języków mówionych?

Na terenie Europy podejmowano próby ustandaryzowania języków migowych. Tak jak w przypadku języków mówionych, próby te nie okazały się skuteczne, przez co zróżnicowane dialekty nadal są w użyciu. Spowodowane jest to także faktem, że szkoły dla Niesłyszących zlokalizowane są w różnych częściach poszczególnych krajów, gdzie w użyciu pozostają pewne znaki migowe, które nauczone ich dzieci następnie rozpowszechniają wśród innych. Bardzo często odmienne znaki stosuje się na określenie dni tygodnia oraz miesięcy; podobnie jest ze znakami określającymi poszczególne barwy.

Jak wielu ludzi w państwach członkowskich Rady Europy stosuje języki migowe?

Na to pytanie trudno jest udzielić jednoznacznej odpowiedzi. W poszczególnych państwach członkowskich nie prowadzi się w tym zakresie wiarygodnych statystyk. Ocenia się, że w całej Unii Europejskiej zamieszkuje 750 000 osób Niesłyszących porozumiewających się językiem migowym. Przeciętnie, osoby Niesłyszące używające języka migowego stanowią około 0,1% populacji każdego państwa. Statystyki te nie obejmują osób, które uczą się języka migowego jako drugiego języka ani też dzieci rodziców będących osobami Niesłyszącymi czy innych członków ich rodzin. Przykładowo, szacuje się, że na terenie Finlandii zamieszkuje 5 tysięcy użytkowników języków migowych; we Francji jest ich 100 tysięcy, w Rumunii zaś od 20 do 30 tysięcy.

Czy języki migowe uwzględnione zostały w ramach ustanowionego przez Radę Europy Europejskiego Systemu Opisu Kształcenia Językowego: Uczenie się, Nauczanie, Ocenianie (ESOKJ), który funkcjonuje w odniesieniu do ponad 35 języków?

Francuskie Ministerstwo Edukacji zaadaptowało niektóre fragmenty CEFR (wersja francuska) na potrzeby Francuskiego Języka Migowego, wliczając w to w szczególności poziomy oraz deskryptory.

Czy istnieje sposób pozwalający na transkrypcję języków migowych?

Tak, języki migowe mogą być transkrybowane na wiele sposobów. Nie istnieje ustandaryzowany sposób transkrypcji języków migowych, natomiast bardzo często stosowany jest Hamburski System Zapisu (HamNoSys), w ramach którego poszczególne ułożenia dłoni i ruchy w ramach znaków opisywane są za pomocą określonych symboli. Innym systemem działającym na podobnej zasadzie jest system SignWriting. Dodatkowo, często stosuje się metodę określaną jako “glosowanie”, w której znaki migowe przetwarzane są na wyrazy pisane z dużych liter, ponad którymi lub przed którymi umieszcza się znaczniki obrazujące ruchy ust mówiącego i informacje gramatyczne. Więcej informacji znaleźć można na następujących stronach internetowych: http://www.signwriting.org/, lub http://assets.cambridge.org/97805216/37183/sample/9780521637183web.pdf (rozdział pt.‘konwencje’), lub http://www.sign-lang.uni-hamburg.de/projects/hamnosys.html.

Gdzie można znaleźć najbardziej wiarygodne informacje na temat języków migowych oraz nauki posługiwania się nimi?

Najlepiej skontaktować się z krajowym Związkiem Głuchych – właśnie tam najłatwiej będzie uzyskać informację, gdzie odbywają się lekcje języka migowego oraz dowiedzieć się więcej na temat języka migowego obowiązującego w danym kraju. Informacje dotyczące wszystkich stowarzyszeń dla osób Niesłyszących na terenie UE można znaleźć w Internecie, na stronie internetowej Europejskiego Związku Osób Niesłyszących (EUD): http://eud.eu/EUD_Members-i-159.html (mapa). Więcej informacji można także uzyskać na stronie internetowej Światowej Federacji Głuchych (WFD): http://www.wfdeaf.org/members/ordinary-members/list-of-members.

W opracowaniu niniejszej sekcji bardzo znaczącej pomocy udzielili nam Pan Mark Wheatley oraz pani Annika Pabsch z Europejskiego Związku Osób Niesłyszących (EUD - www.eud.eu.). Serdecznie dziękujemy.